Sahel, Global Terörizmin Merkezi

Afrika’nın Sahel Bölgesi tarihte ilk kez terörle bağlantılı tüm ölümlerin yarısından fazlasının gerçekleştiği bölge oldu ve “küresel terörizmin merkez üssü” konumuna geldi.

14 yıldır her yıl yayınlanan Küresel Terör Endeksi’ne (Global Terror Index, GTI) nazaran 2024 yılında dünya genelinde terör aksiyonları sonucunda hayatını kaybeden 7.555 kişinin yüzde 51’i yani 3.885 kişi Sahel bölgesinde öldürüldü.

Rapora nazaran 2015 yılında 11.000 kişi olarak kaydedilen terör ilişkili ölümlerde Dünya genelinde düşüş yaşansa da bu sayı Sahel bölgesinde bilhassa cihatçı kümelerin tesirini artırması ile 2019 yılından bu yana on kat arttı.

Endeksi, global barış ve çatışmalarla ilgili araştırma yürüten niyet kuruluşu İktisat ve Barış Enstütüsü (Institute for Economics and Peace) yayınladı.

Kuruluş, terörü “siyasi, ekonomik, dini veya toplumsal bir amaç doğrultusunda korku, baskı veya gözdağı yaratarak yasa dışı güç ve şiddet kullanmak veya kullanmakla tehdit etmek” olarak tanımlıyor.

Sahel neresi?

Sahra Çölü’nün hemen güneyinde bulunan Sahel bölgesi Burkina Faso, Mali, Nijer, Kamerun, Gine, Gambiya, Senegal, Nijerya, Çad ve Moritanya’yı içine alarak Afrika kıtasını batı kıyılarından doğuya kadar kesen büyük bir alanı kapsıyor.

Dünyada doğum oranının da en yüksek olduğu bölgelerden biri olan Sahel’de nüfusun üçte ikisine yakını 25 yaşının altında.

Cihatçı gruplar etkili

GTI raporuna göre Batı’da “tek kişilik terör eylemleri” yükseliş gösterirken Sahel’de silahlı cihatçı gruplar tırmanışta. Saldırıların büyük bir bölümü ise Sahel’deki İŞİD ilişkili kümeler ve El Esas’ın bölgedeki ayağı Cemaat Nusret el İslam vel Müslimin (CNIM) tarafından gerçekleştirildi.

Afrika Güvenlik Kesimi Ağı (African Security Sector Network – ASSN) yönetim kurulu lideri Niagale Bagayoku bu kümelerin bölgede “yeni bir hukuki düzen kurmaya çalıştıklarını” belirterek “Şeriat kurallarına dayalı bir adalet sistemi tesis etmeye çalışıyorlar” diyor.

Bagayuku, bu süreçte “grupların nüfuz ve alan kazanmak için de birbirleriyle rekabet içinde” olduklarını kelamlarına ekliyor.

IŞİD ve CNIM tesir alanını genişletiyor

Birleşmiş Milletler’in Mali ülkesiyle ilgili uzmanlar paneline göre IŞİD’in Sahel kolu, Mali’deki 2020 ve 2021 darbelerinden bu yana kontrol ettiği toprakları özellikle ülkenin Burkina Faso ve Nijer ile sınırı bulunan doğu bölgelerinde ikiye katlarken, CNIM de etki alanını genişletmeyi sürdürdü.

GTI raporu ayrıca her iki örgütün de savaşçı toplamayı sürdürdüğünü, bunlar arasında çocukların da bulunduğunu belirtiyor.

Jeopolitik risklerle ilgili danışmanlık şirketi Control Risks’te kıdemli analist olan Beverly Ochieng “halkın çok savunmasız olduğu” bu bölgede “insanların silahlı gruplara çoğunlukla başka seçenekleri kalmadığı için katıldıklarını” belirtiyor.

‘Darbe kuşağı’

Rapor ayrıyeten bölgedeki siyasi istikrarsızlık ve zayıf idarelerin isyancı kümelerin büyümesi için ülkü bir ortam yarattığını ve çatışmaların “terörizmin birincil itici gücü” olduğunu kaydediyor.

Sahel, Afrika’nın “darbe kuşağı” olarak da biliniyor. 2020 yılından bu yana bölgede altı başarılı darbe gerçekleşti. Bunlardan iki tanesi , ikisi , diğerleri de ve Nijer’de oldu. Bu ülkelerin tamamı şu anda askeri cuntalar tarafından yönetiliyor.

Londra Üniversitesi’ne bağlı Afrika ve Doğu Çalışmaları Fakültesi’nden (SOAS) Dr. Folahanmi Aina, Sahel’de güçlü merkezi hükümet ve kökleşmiş sosyoekonomik sınıf ayrımının besbelli olduğu “devlet toplumun” “tamamen çöktüğü bir süreç yaşandığını” belirtiyor.

Dr. Aina, “Bu durumun insan odaklı yönetimi ve yerel sorunları öncelik haline getirmeyen siyasi liderlerin yıllardır süren ihmallerinden kaynaklandığını, sonuç olarak birikerek derinleşen şikayetlerin, terör örgütlerinin istismar edebileceği bir zemin oluşturduğunu” söylüyor.

Sivil hükümetlerin isyancı kümelerin yarattığı güvenlik tehditleriyle başa çıkamadığı algısı yaygın. Lakin Dr. Aina’ya göre “Askeri cuntaların iktidara gelmesi durumu düzeltmedi, aksine güvenlik sorunu daha da kötüleşti”. Ayrıca, “Bu cuntalar da yönetimin karmaşık sorumluluklarını üstlenmek konusunda da profesyonel olarak hazırlıksızlar”.

Gerçekten de GTI’ye göre 2024 yılında Burkina Faso “iki yıl üst üste terörizmden en çok etkilenen ülkeler” sıralamasında birinci sırayı aldı. Endeksin yayınlandığı 14 yıl içinde Irak ve Afganistan dışında bu listenin başında yer alan tek ülke de Burkina Faso oldu.

Uyuşturucu kaçakçılığı

Rapora nazaran cihatçı kümeler Sahel’deki faaliyetlerini fidye için adam kaçırmak, hayvan hırsızlığı gibi çeşitli yasa dışı ekonomik faaliyetlerle sürdürüyorlar.

Bu bölgenin aynı zamanda Güney Amerika’dan Avrupa’ya kokain sevkiyatı yapan uyuşturucu kaçakçıları için de kilit bir geçiş noktası haline geldiğini kaydeden rapor, “uyuşturucu kaçakçılığının Sahel’de terörle irtibatlı faaliyetler ortasında en karlı seçeneklerden biri” olduğunu vurguluyor.

Ayrıca raporda bazı grupların doğrudan organize suç ile ilişkilendirilmekten kaçındığını, bunun yerine “vergi almayı yahut para karşılığında güvenlik ve müdafaa hizmeti sunarak gelir elde etmeyi tercih ettiği” belirtiliyor.

Rapora göre, “Bu model ile kümeler sadece gelir sağlamakla kalmıyor, birebir vakitte lokal topluluklarla bağlarını geliştirerek nüfuz alanını da genişletebiliyor.”

İsyancı kümeler ayrıyeten Sahel’deki zengin doğal kaynaklar üzerinde hakimiyet kurma konusunda da rekabet içinde.

Nijer dünyanın yedinci büyük uranyum üreticisi konumunda ve bölge genelinde yaygın olan küçük ölçekli altın madenleri çoğunlukla IŞİD-Sahel ve CNIM gibi örgütler tarafından kontrol ediliyor.

Rusya ve Çin’e yöneldi

Bölgede son darbe dalgasının akabinde Sahel hükümetleri militanlarla uğraşta takviye için Fransa ve ABD üzere Batılı müttefiklerinden uzaklaşarak Çin ve Rusya’ya yöneldi.

Ochieng, “Şu anda Rusya’nın Afrika Kolordusu olarak bilinen (eski adıyla Wagner Grubu) Rus paralı askerlerini daha etkin bir formda yönettiğini biliyoruz” diyor.

Ochieng’e göre “Bu paralı askerlerin misyonu, mahallî orduları bölgedeki isyancı kümelere karşı çabada eğitmek ve desteklemekti. Fakat bugüne kadar bu uğraşların tesirli olduğu söylenemez”.

Afrika’ya yayılması an meselesi

Sonuç olarak GTI raporu, terörün, “merkez üssü” olarak tanımlanan Sahel’den komşu ülkelere de yayılması riskinin olduğu uyarısında bulunuyor.

Rapora göre bu yayılma çoktan başlamış bile olabilir.

Togo’da 2024 yılında 10 terör saldırısı sonucunda 52 kişi öldü. Bu sayı, bu endeksin yayınlanmaya başladığı tarihten bu yana bir ülke için yayımlanan en yüksek sayı ve bu ataklar bilhassa Burkina Faso ile hudut bölgelerinde ağırlaşıyor.

Ochieng de bu değerlendirmeye katılarak “militan grupların bölgede Benin ve Togo gibi diğer Batı Afrika ülkelerine yayılması an meselesi” diyor.