Nöbetçi Eczaneler
TARİHÇİ Doç. Dr. Ufuk Adak’ın Yeni Eseri
Altınbaş Üniversitesi Yayınları’ndan çıkan The Politics of Punishment in the Late Ottoman Empire: Ottoman Prisons and Prisoners adlı kitap, Osmanlı ceza sistemindeki köklü dönüşümleri ve modern hapishanelerin kuruluş sürecini derinlemesine ele alıyor. Doç. Dr. Ufuk Adak, Osmanlı İmparatorluğu’nda hapishanelerin tarihsel gelişimi üzerine gerçekleştirdiği akademik araştırmaların, modern ceza infaz politikalarının kökenlerine dair önemli ipuçları sunduğunu vurguladı.
Bu eser, İngilizce olarak kaleme alınmış olup, 19’uncu yüzyılda Uzak Doğu’dan Latin Amerika’ya kadar uzanan hapishane reformları bağlamında Osmanlı hapishanelerinin geçirdiği dönüşümü detaylandırıyor. Osmanlı İmparatorluğu’nda ceza hukuku alanında yaşanan gelişmelere paralel olarak, kaleler, hanlar ve tersanelerden oluşan kapatılma mekanları olan mahbeslerden modern hapishanelere geçiş süreci, makro ve mikro tarih perspektifinden inceleniyor.
İstanbul, İzmir ve Selanik gibi stratejik liman kentlerini merkezine alan çalışma, Osmanlı arşiv belgeleri, Osmanlı ve İngiliz basını, şehir planları, fotoğraflar ve illüstrasyonlar gibi zengin bir kaynak havuzuna dayanarak hazırlanmıştır.
Mahkumların Rehabilitasyonu ve Modern Ceza İnfaz Kurumları
Doç. Dr. Adak, modern ceza infaz kurumlarının inşası ile birlikte, tarımla terapi yöntemi ile madde bağımlısı mahkumların rehabilitasyonunu hedefleyen ‘Bağımsızlık Köyü Projesi’ gibi yenilikçi projelere de ağırlık verildiğini belirtti. Ayrıca, “Hükümlülerin topluma kazandırılmasına yönelik iş yurtlarındaki mesleki eğitim uygulamaları kapsamlı bir şekilde yaygınlaştırıldı. Ancak, ceza infaz kurumlarının bu hızlı dönüşümünün arkasında tarihsel bir birikim bulunduğunu unutmamak gerekiyor.” dedi.
Ceza İnfaz Politikalarının Kökenleri
Doç. Dr. Adak, “Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde, ilk modern hapishanenin 1871 yılında İstanbul Sultanahmet’te inşa edilmesiyle birlikte, hapishaneler her daim kamuoyunun gündeminde yer aldı. Kitap, Osmanlı ceza sistemindeki dönüşümleri ve modern hapishanelerin kuruluş sürecini derinlemesine incelemekte. Osmanlı ceza infaz sistemini anlamak, modern ceza infaz politikalarının kökenlerine dair önemli ipuçları sunuyor.” ifadelerini kullandı.
Stratford Canning, Henry Bulwer ve Celestine Bonnin gibi Avrupalı uzmanların, imparatorluk hapishanelerinin durumu hakkında yazdığı raporların Osmanlı hapishanelerinin reform sürecini hızlandırdığını ifade eden Doç. Dr. Adak, “Kitapta, Dersaadet Hapishane-i Umumisi’nde yayımlanan nadir fotoğraflar aracılığıyla, mahkumların günlük yaşamları hakkında detaylı bilgiler sunuluyor. Bu hapishanede mahkumlara okuma yazma öğretildi ve günümüzdeki iş yurtlarının ilk örnekleri sayılabilecek atölyeler kurularak mahkumların rehabilitasyonu amaçlandı.” dedi.
Osmanlı Hapishane Reformları ve Zorluklar
Doç. Dr. Adak, Osmanlı hapishane reformunun önündeki en büyük iki engelin, hapishane bütçelerinin yetersizliği ve hızla artan mahkum nüfusu olduğunu belirtti. “Dönemin taşra ve merkez yönetimi arasındaki yazışmalarda, mahkumlara verilecek günlük ekmek miktarından hasta mahkumların tedavisine kadar birçok detay tartışılıyordu. Bu sorunların bir nebze olsun çözülmesi için çeşitli af uygulamaları devreye alındı.” diye ekledi.
Osmanlı İmparatorluğu’nda mahkumların yaşam koşullarının yanı sıra suçun yeniden üretilmesi, firar olayları ve idari stratejilerin çok katmanlı bir şekilde ele alınması gerektiğini ifade eden Adak, “Osmanlı hapishane reformu, sadece cezalandırma değil, aynı zamanda rehabilitasyonun da merkezde olduğu bir sistem kurmayı amaçlıyordu. Ancak, mali kaynakların ve fiziki altyapının yetersizliği, bu hedeflere ulaşmayı zorlaştırdı.” şeklinde konuştu.