Kişinin en çok değer verdiği husus neyse, vesvese oradan doğuyor!

Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, vesvese konusunu kıymetlendirdi.

Vesvese nedir?

Prof. Dr. Nevzat Tarhan, vesvesenin halk ortasında yaygın olarak kullanıldığını, Arapça kökenli olan bu sözün ekseriyetle dini bir mana taşıdığını fakat psikolojiyle de kesişen birçok ortak istikameti bulunduğunu söz ederek, “Vesvese, halk arasında şeytandan gelen sözler veya içe doğuş anlamında kullanılırken, buna karşılık, Rahman’dan (Allah’tan) ya da meleklerden gelen düşünceler ise ilham olarak adlandırılmış.” dedi.

“Bir maddeyi anlamlı kılan nedir?” sorusu değerli bir kavram

Psikolojide “Bir maddeyi anlamlı kılan nedir?” sorusu değerli bir kavram olduğunu, bir objeyi manalı kılanın şey, yalnızca fizikî özellikleri olmadığını lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Bir kalemi kıymetli kılan süsü, rengi yahut kalitesi değil, asıl fonksiyonu olan yazma işlevidir. Yani, bir objenin asıl manası, onun fonksiyonel ve manevi boyutunda saklıdır. Aslında maneviyat sözü de manasal ya da anlamsal demektir. Bir husus, lakin insan açısından manalıdır. İnsan, tabiatı gereği mana arayışı içinde olan bir varlıktır ve bu nedenle husustaki manası da araştırır. Vesvese de bu noktada ortaya çıkar. İnsan, mana arayan bir varlık olduğu için beyni vesvese üretmeye müsaittir. Beynimiz, bu altyapıyla doğar ve daima fikirler üretir.” diye konuştu.

Akıl yürütme ve sezgilerle elde edilen bilgiler zihnimizde vesvese olarak ortaya çıkıyor

Beynin daima fikir ve his ürettiğini kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Vesveseleri doğru analiz edebilmek için sadece görünen anlamları değil, görünmeyen anlamları da fark edebilmek gerekir. 360 derece düşünmek, yalnızca yüzeyde görünenlerle yetinmeyip, akıl yürütme ve sezgilerle görünmeyeni de algılamak anlamına gelir. Böyle durumlarda, akıl yürütme ve sezgilerle elde edilen bilgiler somut olmadığı için yoruma açık hale gelir ve bu da zihnimizde vesvese olarak ortaya çıkar.” biçiminde konuştu.

Obsesif vesvese, vakitle Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) haline dönüşebiliyor

Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bazen insanın aklına “Elim kirli mi, temiz mi?” diye bir his yahut niyet gelebileceğini ve bu noktada beynin ön bölgesinde, frontal kortekste yer alan bir filtrenin devreye girip, paklık ölçütlerini kıymetlendirerek karar verdiğini anlatarak, şöyle devam etti:

“Eğer bu mekanizma sağlıklı çalışıyorsa, kişi ‘Ben kendimi biliyorum, biraz önce ellerimi yıkamıştım. Temiz, tekrar yıkamama gerek yok’ diyerek yoluna devam eder. Ancak, beyindeki karar mekanizması bozulduğunda, ‘Belki yeterince temizlenmedi, garanti olsun diye bir daha yıkayayım’” niyeti devreye girer. Bu durum ilerlediğinde, kişi saatlerce yıkanabilir; hatta kimi olaylarda 3 saat boyunca banyo yapmak yahut 8 saat tuvalette kalmak üzere çok durumlar görülebilir. Obsesif vesvese, vakitle Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) haline dönüşebilir.”

Neden büyüye inanılıyor?

Beyin haritalama formülleriyle yapılan incelemelerde, OKB hastalarının beyinlerindeki hudut yollarının çok gelişmiş olduğunun görüldüğünü kaydeden Prof. Dr. Tarhan, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Normal bir bireyin karar verme düzenekleri patika yollar üzereyken, OKB hastalarında bu yollar otobana dönüşmüş üzeredir. Beyin, daha fazla fikir ve tekrar ister hale gelir ve kişi, gününün büyük bir kısmını bu vesveselerle geçirir. Örneğin, 60 dakikalık bir müddetin 50 dakikasını bu fikirlerle meşgul olarak geçirebilir. Vesvesenin halk ortasındaki bir öteki boyutu da dinle ilgili vesveselerdir. Beşerler bu çeşit vesveseleri ‘üç harfliler’, ‘şeytan’, ‘cin’ yahut ‘büyü’ üzere kavramlarla ilişkilendirir. Avrupa’da da cadılarla temaslı görülen bu tıp inançlar, görünmeyen varlıklara atfedilen vesveseler oluyor. İnsan beyni, belirsizliğe tahammül edemeyen bir yapıya sahiptir. Açıklayamadığı bir durumu manalandırmak için, toplumdan, aileden ve dini literatürden öğrendiği bilgileri kullanarak bir tanımlama yapıyor. ‘Bana büyü yapıldı’ üzere inançlarla kendini ikna eder. Bu inanç, vakitle kişinin önemli biçimde etkilenmesine neden olur ve her şeyi buna yormaya başlar. Sonuç olarak, vesveseler kuşku ve obsesyonlara dönüşebilir.”

Vesvese denilince zihinsel geviş getirme de giriyor işin içine

Vesvesenin aslında insanın karar verme düzeneğiyle ilgili bir durum olduğunu, Obsesif Kompulsif Bozukluğun (OKB) tıpta evvelce “psikasteni” olarak isimlendirildiğini ve psikasteninin, ruhsal zayıflık yahut irade zayıflığı manasına geldiğini kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Kişi karar veremez; bir hususa noktayı koyamaz ve yeni bir fikre geçemez.  Beyin bir niyet üretir, lakin olağanda bu niyet tamamlanıp bir sonrakine geçmesi gerekir. Tik bozukluklarında nasıl motor tekrarlar görülüyorsa örneğin omuz tiki yahut göz tiki üzere birebir halde OKB’de de niyet tekrarları ortaya çıkar. Kişi, bu tekrarları durdurmaya çalıştıkça daha da sıklaşır. Hatta birtakım tiklerde olduğu üzere, bir tiki gidermek için yapılan hareket yeni bir tiki tetikleyebilir. OKB’nin bir boyutu, kişinin rahatsız edici, istenmeyen kanıları (obsesyonları) daima olarak tekrar etmesidir. Lakin bir de kişinin şuurlu olarak düşündüğü ve tekrar etmekten hoşlandığı niyetler vardır. Buna ‘ruminasyon’ denir, yani zihinsel geviş getirme. Vesvese denilince bu da giriyor işin içine.” dedi.

Düşünce, beynimizin ürettiği büyük bir sermayedir

Bazı insanların gerçeklerden koparak adeta hayal dünyasında yaşadıklarını lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Zihinlerinde yağmurlar yağdırır, savaşlar çıkarır yahut daima tıpkı şeyleri düşünürler. Üstelik düşündükleri şeyler negatif yahut tasa verici olmayabilir, fakat bu durum onların öteki hiçbir şey yapamaz hale gelmesine neden olur. Hayal kurma süreci bir noktadan sonra şizofreni gibisi durumlara dönüşebilir. Bipolar bozukluk geliştirme riski de vardır. Zira insan niyetlerini yönetebilen bir varlıktır. Niyet, beynimizin ürettiği büyük bir sermayedir ve şayet bu sermayeyi güzel yönetebilirsek, vesvesenin tesirinde kalmayız. Bu durumu maddi sermaye idaresine benzetebiliriz. Nasıl ki paranızı her isteyene dağıtmaz, sırf hedefinize uygun yatırım yaparsanız, tıpkı formda fikir ve his sermayemizi de gayeye yönelik kullanmalıyız.” formunda konuştu.

Mükemmeliyetçi ve detaycı bireylerin obsesyon ve vesveseye daha yatkın olduğunu söz eden Prof. Dr. Tarhan, “Kişinin en çok önem verdiği konu neyse, vesvese de genellikle oradan doğar.” dedi.

Doğuştan gelen 12 farklı kişilik yapısı var

Literatürde tanımlanmış 12 farklı doğuştan gelen kişilik yapısı bulunduğunu ve bu yapılarından birinin de obsesif kişilik yapısı olduğunu söyleyen Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:

“Obsesif kişilik yapısına sahip bireyler, doğuştan mükemmeliyetçiliğe ve ayrıntıcılığa daha yatkındır. Bu özellik belirli bir hududa kadar doğal bir eğilimdir ve uygun kullanıldığında kişiyi muvaffakiyete götürebilir. Lakin dozu kaçırıldığında, tam bilakis, kişiyi zorlayan ve engelleyen bir özellik haline gelebilir. Her kişilik özelliğinden hepimizde biraz vardır. Kimi vakit hepimiz biraz kuşkucu, biraz bencil, biraz obsesif olmaya yatkınız lakin hangisini beslersek, o dengeyi bozmuş oluyoruz.”

Kişi neye ehemmiyet verirse obsesyon oradan başlıyor

Obsesyonun başlangıç evresinde, kişi hislerini hangi alana ağır biçimde yatırım yaptıysa obsesyonlar çoklukla o noktadan başladığını kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Parayı çok seviyorsa insan, parayı kaybetme korkusuyla devamlı, 60 dakikanın 50 dakikası parayla ilgili yaşıyor. Araba alıyor, dışarıda bir korna çalsa hemen kapıya, pencereye koşuyor, acaba bir şey mi çarptı diye. Neye önem verirsek obsesyon oradan başlıyor. Bunu bilmek gerekir. Temizliğe önem veren kişilerde bulaşma obsesyonları oluyor. Beden sağlığına önem verenlerde sağlıkla ilgili obsesyonlar oluyor.” diye konuştu.

İnsanı öteki canlılardan ayıran beyin programı; zihinselleştirme!

İnsanı öbür canlılardan ayıranın beyin programı, zihin kuramı olarak isimlendirilen bir düzenek olduğunun altını çizen Prof. Dr. Tarhan, “Zihinselleştirme, yani bir şeye mana yükleme ve her şeyin manasını araştırma yetisi, insan beyninde doğal olarak bulunmaktadır. Bu durum nöropsikolojik olarak da kanıtlanmıştır. Mesela otistik çocuklarda, bilhassa yüksek seviyede otizm spektrumunda olan bireylerde, bu yeti eksik olabilir. Onlara bir objeyi işaret ettiğinizde, işaret ettiğiniz objeye değil, parmağınızın ucuna bakabilirler. Bunun nedeni, akıl yürütme ve zihinselleştirme süreçlerinde zorluk yaşamalarıdır. Meçhullüğü giderme ve mana yükleme düzenekleri tam olarak gelişmediğinden, gösterilen obje yerine işaret eden parmağa odaklanabilirler.” tabirinde bulundu.

Vesvesede kıymetli olan kanıyı yönetmek!

Erich Fromm’un “Her maddenin bir özü vardır. O öz de manadır, anlamdır.” Kelamına atıfta bulunan Prof. Dr. Tarhan, “Eğer insan, yaptığı her işin mana boyutunu göz önüne alırsa, hayatına daha sağlıklı bir perspektiften bakabilir. Obsesyon yaşayan bireylerde de bu mana kaybı gözlemlenir. Vesvese de beşere has bir şey. Öteki canlılarda OKB diye, vesvese diye bir hastalık olmaz. Karnı doyunca biter. 15 saat uyurlar, 2 saat avlanırlar, 2 saat yavrularıyla ilgilenirler, o kadar. Ancak insan o denli değil, mana arıyor. Yalom’un meşhur dört temel kaygısından, anksiyetesi var insanın. Onu gidermeye çalışıyor insan. Mana arayışı, yalnızlığı gidermek, özgürlük arayışı var. Bütün bunlar beşerdeki temel dehşetler. Bunları gidermek için devamlı mana üretmeye çalışıyor. O vakit ne oluyor? Vesvese pat diye geliyor. Neye kıymet verirsek oradan bizi zorluyor. Vesvesede kıymetli olan kanıyı yönetmek, niyete karşı alternatif fikirler üretebilmek.” formunda kelamlarını tamamladı.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı