Kamu Görevlileri için Hediye Alma ve Menfaat Sağlama Yasağı

Kamu Görevlileri Etik Kurulu ve Hediye Alma Yasağı

2007/1 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu İlke Kararında, hediye; kamu görevlisinin tarafsızlığını, performansını, karar verme yeteneğini veya görevini yerine getirmesini etkileyen veya etkileme ihtimali bulunan, ekonomik değeri olan ya da olmayan, doğrudan ya da dolaylı olarak kabul edilen her türlü eşya ve menfaat şeklinde tanımlanmıştır. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun “hediye alma, menfaat sağlama yasağı” başlıklı 29. maddesi şu şekilde düzenlenmiştir: “Devlet memurlarının doğrudan doğruya veya aracı eliyle hediye istemeleri ve görevleri sırasında olmasa dahi menfaat sağlama amacıyla hediye kabul etmeleri veya iş sahiplerinden borç para istemeleri ve almaları yasaktır.” Bu madde ile devlet memurlarının, ister görevleri sırasında olsun isterse de görevleri dışında olsun hediye almaları ve menfaat sağlamaları yasaklanmıştır. Ayrıca, kanun koyucu, Kamu Görevlileri Etik Kurulu’na hediye alma yasağının kapsamını belirleme yetkisi vermiştir.

Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta, memurların hediye istemeleri ile hediye kabul etmelerinin farklılık göstermesidir. Hediye istemediği durumlarda bile menfaat sağlama amacı taşımayan bir hediye kabulü, ihlali oluşturabilir. Ayrıca, 657/10 hükmünde “hediyesini kabul edemez” ifadesi ile de hediye kabulü açıkça yasaklanmıştır. Bazı memurların hediye istemesi veya hediye teklif edilmesi ve sonrasında bu hediyenin kabul edilmesi, 657/10 ve 29. madde hükümlerine aykırı olarak “rüşvet” kapsamına girmesi mümkündür. Rüşvet genellikle doğrudan çıkar sağlama amacı taşırken, hediye durumunda çıkar sağlama düşüncesi her zaman mevcut olmayabilir.

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun “rüşvet” başlığını taşıyan 252. maddesinin (1), (2) ve (3) numaralı fıkralarına göre; görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için, doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, bir kamu görevlisine veya göstereceği bir başka kişiye menfaat sağlayan kişi, dört yıldan on iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için, kendisine veya göstereceği bir başka kişiye menfaat sağlayan kamu görevlisi de aynı şekilde cezalandırılır. Rüşvet konusunda anlaşmaya varılması halinde, suç tamamlanmış sayılmaktadır.

5237 sayılı Kanun’un “görevi kötüye kullanma” başlıklı 257. maddesinin (1) ve (2) numaralı fıkralarına göre; kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan haller dışında, görevinin gereklerine aykırı hareket ederek kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olan ya da kişilere haksız bir menfaat sağlayan kamu görevlisi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Ayrıca, görevinin gereklerini yapmakta ihmal veya gecikme göstererek aynı sonuçları doğuran kamu görevlisi, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu’nun “hediye” başlıklı 3. maddesine göre; belirli kamu görevlileri, milletlerarası protokol, mücamele veya nezaket kuralları gereği veya diğer nedenlerle, yabancı devletlerden, milletlerarası kuruluşlardan veya Türk uyruğunda olmayan herhangi bir özel veya tüzel kişiden aldıkları değeri on aylık net asgari ücreti aşan hediye veya hibe niteliğindeki eşyayı, aldıkları tarihten itibaren bir ay içinde kendi kurumlarına teslim etmek zorundadır. Ancak, yabancı devlet adamları ve milletlerarası kuruluş temsilcileri tarafından verilen imzalı hatıra fotoğraflarının çerçeveleri bu madde hükümlerine dahil değildir.

“Görevi ile ilgili olarak her ne şekilde olursa olsun çıkar sağlamak” fiili, 657/125-Dc kapsamında kademe ilerlemesinin durdurulması cezasını gerektirir. Bu çıkar sağlama durumu maddi olabileceği gibi manevi de olabilir. Önemli olan, memurun görevle ilgili bir çıkar sağlamış olmasıdır. Danıştay Onikinci Dairesinin (K: 2019/3434) kararında, çıkar sağlama fiilinin maddi çıkar dışındaki menfaatleri de kapsadığı belirtilmiş ve bu kapsamda verilen kademe ilerlemesinin durdurulması cezasında hukuka aykırılık görülmemiştir.

5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun gereği yayımlanan Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’in “hediye alma ve menfaat sağlama yasağı” başlıklı 15. maddesi aşağıdaki gibi düzenlenmiştir: “Kamu görevlisinin tarafsızlığını, performansını, kararını veya görevini yapmasını etkileyen veya etkileme ihtimali bulunan, ekonomik değeri olan ya da olmayan, doğrudan ya da dolaylı olarak kabul edilen her türlü eşya ve menfaat hediye kapsamındadır. Kamu görevlilerinin hediye almaması, kamu görevlisine hediye verilmemesi ve görev sebebiyle çıkar sağlanmaması temel ilkedir.”

• Kamu görevlileri, yürüttükleri görevle ilgili bir iş, hizmet veya menfaat ilişkisi olan gerçek veya tüzel kişilerden kendileri, yakınları veya üçüncü kişi veya kuruluşlar için doğrudan doğruya veya aracı eliyle herhangi bir hediye alamazlar ve menfaat sağlayamazlar.
• Kamu görevlileri, kamu kaynaklarını kullanarak hediye veremez ve resmi gün, tören ve bayramlar dışında, hiçbir gerçek veya tüzel kişiye çelenk veya çiçek gönderemezler; görev ve hizmetle ilgisi olmayan kutlama, duyuru ve anma ilanları veremezler.
• Uluslararası ilişkilerde nezaket ve protokol kuralları gereğince, yabancı kişi ve kuruluşlar tarafından verilen hediyelerden, 3628 sayılı Kanunun 3. maddesi hükümleri saklı kalmakla birlikte, söz konusu maddede belirtilen sınırın altında kalanlar da beyan edilir.

Aşağıda belirtilenler hediye alma yasağı kapsamı dışındadır:

• Görev yapılan kuruma katkı anlamına gelen, kurum hizmetlerinin hukuka uygun yürütülmesini etkilemeyecek olan ve kamu hizmetine tahsis edilmek, kurumun demirbaş listesine kaydedilmek ve kamuoyuna açıklanmak koşuluyla alınanlar (makam aracı ve belli bir kamu görevlisinin hizmetine tahsis edilmek üzere alınan diğer hediyeler hariç) ile kurum ve kuruluşlara yapılan bağışlar,
• Kitap, dergi, makale, kaset, takvim, cd veya buna benzer nitelikte olanlar,
• Halka açık yarışmalarda, kampanyalarda veya etkinliklerde kazanılan ödül veya hediyeler,
• Herkese açık konferans, sempozyum, forum, panel, yemek, resepsiyon veya buna benzer etkinliklerde verilen hatıra niteliğindeki hediyeler,
• Tanıtım amacına yönelik, herkese dağıtılan ve sembolik değeri bulunan reklam ve el sanatları ürünleri,
• Finans kurumlarından piyasa koşullarına göre alınan krediler.

Aşağıda belirtilenler ise hediye alma yasağı kapsamındadır:

• Görev yapılan kurumla iş, hizmet veya çıkar ilişkisi içinde bulunanlardan alınan karşılama, veda ve kutlama hediyeleri, burs, seyahat, ücretsiz konaklama ve hediye çekleri,
• Taşınır veya taşınmaz mal veya hizmet satın alırken, satarken veya kiralarken piyasa fiyatına göre makul olmayan bedeller üzerinden yapılan işlemler,
• Hizmetten yararlananların vereceği her türlü eşya, giysi, takı veya gıda türü hediyeler,
• Görev yapılan kurumla iş veya hizmet ilişkisi içinde olanlardan alınan borç ve krediler.

Bu Yönetmelik kapsamına giren en az genel müdür, eşiti ve üstü görevliler, bu maddenin 5. fıkrası ve 6. fıkranın (a) bendinde sayılan hediyelere ilişkin bir önceki yılda aldıkları hediyelerin listesini, herhangi bir uyarı beklemeksizin her yıl Ocak ayı sonuna kadar Kurula bildirmekle yükümlüdürler.”

Kamu Görevlileri Etik Sözleşmesinde, “görevimi, görevle ilişkisi bulunan hiçbir gerçek veya tüzel kişiden hediye almadan, maddi ve manevi fayda veya bu nitelikte herhangi bir çıkar sağlamadan, herhangi bir özel menfaat beklentisi içinde olmadan yerine getirmeyi” taahhüt ederim şeklinde bir ibare de bulunmaktadır.

Kamu Görevlileri Etik Kurulu, Kasım 2009 basım tarihli Etik Rehberinde, aşağıdaki olayları hediye yasağı kapsamında değerlendirmiştir:

• Selim Bey’in kızının matematik öğretmenine kullandırmak üzere okula dizüstü bilgisayar hediye etmesi; okul müdürünün bilgisayarı demirbaşa kaydedip Selim Bey’in kızının matematik öğretmenine tahsis etmesi.
• İl’e yeni atanan Vali’ye hoş geldin ziyaretinde bulunan bir müteahhidin kıymetli bir el halısı hediye etmesi.
• Yaşlı bir teyzenin, askere giden çocuğuna yardımda bulunan Kaymakam’a hindi hediye etmesi.
• Başarılı Çocuklara Yardım Derneği, derneği denetlemekle görevli bir denetim elemanının kızına burs vermesi.
• Sınıf annelerinin öğretmene, Öğretmenler Günü’nde 22 ayar bir bilezik hediye etmeleri.

Sonuç olarak, kamu görevlilerinin hediye alma ve menfaat sağlama konusundaki bu kurallar, kamu hizmetinin tarafsızlığını ve güvenilirliğini korumak adına büyük bir öneme sahiptir. Bu kurallara uyulması, toplumun kamu görevlilerine olan güvenini artıracak ve kamu hizmetlerinin daha etkin bir şekilde yürütülmesini sağlayacaktır.