Günümüzde zayıflayan iki his utanç ve merhamet duygusu!

Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, dürtü denetim bozukluğu konusunu kıymetlendirdi.

Dürtü denetim bozukluğu olanlar kanıyı çabucak harekete döker

Dürtü denetim bozukluğunun, psikiyatri sınıflandırma sisteminde ana başlıklardan biri olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Dürtüsellik, kişinin dürtülerini, arzularını kontrol etme konusunda yaşadığı başarısızlıkları ifade eder. Her insanın aklına anlık düşünceler gelebilir. Ama dürtü kontrol bozukluğu olanlar düşünceyi hemen eyleme döker ve kontrolsüz şekilde hareket edebilirler.” dedi.

Kleptomanide kişinin çalma dürtüsünü denetim edemediğini, Piromani hastalarının yangın çıkarma isteğini engelleyemediğini, patlayıcı bozukluğu olan şahısların, küçük bir engellenme karşısında orantısız ve çok yansılar verebildiğini, Trikotillomani de ise kişinin daima saçlarını, kaşlarını yahut kirpiklerini yolduğunu hatta deriyi kanatacak düzeye getirdiğini anlatan Tarhan, “Adli vakalara da çok rastlanır. Birçok tecavüz, darp, cinayet gibi vahşi suçlarda arka planda dürtüsel davranışların yattığı biliniyor.” sözünde bulundu.

Orantısız reaksiyonlar vererek haklıyken bile haksız duruma düşebilirler

Bu şahısların hem kendilerine hem de diğerlerine ziyan verdiğini lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Kişi hem kendine hem de başkalarına zarar veren bir eylemi şiddetle gerçekleştirme arzusu duyar ve bu arzuya karşı koyamaz. Eylemleri planlı olabileceği gibi, çoğu zaman plansız gerçekleşir.” diye konuştu.

Bu şahısların, aksiyondan evvel içlerinde önemli bir eza, bunaltı ve agresyon hissettiklerini, aksiyonu gerçekleştirdikten sonra ise rahatladıklarını anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Bu rahatlama duygusu, hareketi devam ettirmelerine neden olur. Aksiyondan sonra suçluluk hisseden hadiseler olduğu üzere, daha ileri olaylarda suçluluk hissetmeyenler de vardır. Bu dürtü denetim bozuklukları, bilhassa evlilikteki birçok sorunun art planındaki temel sebep olabiliyor. Süreksiz bir fırtına esiyor. Bu fırtına estiği vakit aslında niyet ziyan vermek ya da karşı tarafı incitmek değil, lakin dürtüsellik nedeniyle rastgele bir halde engellendiklerinde ya da başlarındaki telaş giderilemediğinde, orantısız yansılar vererek haklıyken bile haksız duruma düşebilirler.” formunda konuştu.

Dürtüleri denetim etmeyi çocuklar sonradan öğreniyor…

Bu durumun çocuklarda doğal olarak var olduğunu, zira dürtüleri denetim etmeyi çocukların sonradan öğrendiğini belirten Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:

“Aslında beynimizin ön bölgesinde orbit frontal korteks bulunur. Bu bölge, davranışlarımızın tekrarından sorumludur ve ‘Dur, yapmaya uygun/uygun değil, geçerli/geçerli değil’ diye karar veren beynimizdeki en kıymetli alandır. Obsesif Kompülsif Bozukluk da bu bölgedeki bozukluktan kaynaklanır. Çocuklarda beynin ön bölgesi daha olgunlaşmadığı için ayırt etmeyi yapamazlar. Mesela çocuk çarşıya, bakkala gitti ve kendisine ilişkin olmayan bir şeyi para vermeden aldı ve geldi. Çocuk bunun ayıp, yasak, yanlışsız olmadığını yahut kuralları bilemez. Alıp gelir. Meskene geldiği vakit ‘Bunu nasıl aldın, parasını verdin mi?’ diye sorulduğunda şayet baba ‘Aferin, açık göz oğlum benim, helal olsun’ derse o çocuk bu davranışı devam ettirir ve bir süre sonra yasal sıkıntılar yaşamaya başlar. Lakin baba, ‘Bak çocuğum, bunu almışsın ama parasını vermeyi unutmuşsun, hadi gidelim verelim’ deyip çocuğu götürüp ve elindeki parayı bakkala verdirtse, o vakit çocuk nerede duracağını, hudutları öğrenmiş olur. Nerede duracağını öğrenmiş olur çocuk. Hudutları öğrenmiş olur. Bu işte dürtü denetim bu formda öğreniliyor. Dürtü denetimi sağlayan en kıymetli his da utanç duygusudur.”

Utanç duygusu çok zayıfladı!

Utanç hissinin çok zayıfladığını lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Utanç duygusu ve merhamet duygusu, gençler ortasında bu çağda zayıflayan iki temel histir. Empati de aslında bizim kültürümüzde merhamet duygusu olarak tabir edilir. İşte bu hislerin zayıflaması dürtü denetiminde büyük kıymet taşıyan utanç hissini da etkiliyor. Bilge şahıslar bir olay karşısında “Allah mahcup etmesin” yahut “Allah utandırmasın” derler. Neden? Zira o his, çocukları, gençleri ve insanları birçok berbatlıktan alıkoyuyor. Bu, diğerine ziyan vermeme duyarlılığıdır.” dedi.

Dürtü denetim bozukluğunun bir kısmının kişilik bozukluklarından kaynaklanıyor

Dürtü denetim bozukluğunun bir kısmının kişilik bozukluklarından kaynaklandığını tabir eden Prof. Dr. Tarhan, şunları kaydetti:

“Mesela B kümesi kişilik bozuklukları var. Antisosyal kişilik bozukluğu ve histerik kişilik bozukluğu üzere durumlarda dürtüsellik çok görülür. Bu bireyler hata davranışına yatkın ve mahirdirler. Antisosyal kişilikler, kriminal tiplerdir. Onlarda dürtü denetim bozukluğu sıklıkla bulunur. Birden fazla vakit planlayarak yapmazlar lakin güzellerine gideni yahut kendilerini engelleyen şeyi ezip geçerler. Öteki taraftan Borderline Kişilik Bozukluğu olarak bilinen hudut kişilik bozuklukları da vardır. İsminden da anlaşılacağı üzere, bu şahıslar davranış sonlarını tam olarak geliştirememişlerdir. Bir günde dört mevsimi yaşarlar. Sabah nefret ettikleri bir şeyi akşam sevebilirler. Bir öbür dürtüsellik çeşidi de kendine ziyan verme davranışı içeren bozukluklardır. Ayrıyeten kompulsif alışveriş de görülebilir. Kişi alışveriş yapar, konuta gelir ama kolileri bile açmaz. Yalnızca alma aksiyonunun kendisi değerlidir, hedefsizce yapılır. Otizm spektrum bozukluğunda da dürtü denetim meseleleri ve kompulsif davranışlar sıkça görülür.”

Narsistik özelliği olanlar tehdit olarak algıladıklarını yıkıp geçer

Narsistik özelliklere sahip bireylerin çoklukla dürtüselliklerini, kendilerine uymayan yahut kendilerini onaylamayan şahısları tehdit olarak algılayarak gösterdiklerini de anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Bu tehdit olarak algıladıkları şeyleri yıkıp geçmeleri gerektiğine inanırlar ve öyle davranırlar. Bu da onların diğer zayıf yönlerinden biridir. Çoğu zaman ellerinde güç varken iyi gibi görünseler de güçlerini kaybettiklerinde yapayalnız kalırlar. Dürtü kontrol bozuklukları insan ilişkilerine büyük zarar verir.” dedi.

Patolojik kumar oynamada bu durum çok yaygın

Ajite depresyon ve bipolar bozuklukta da bu durumla karşılaşıldığını kaydeden Prof. Dr. Tarhan, şunları lisana getirdi:

“Duygu durum bozukluklarında bireyler hislerini yönetemediği için çok ve orantısız sevgi yahut nefret üzere iniş çıkışlar yaşayabilirler. Bu bozuklukta kişi, kendi kişiliğine dışarıdan bir gözlemci üzere bakar ve kendisinin tam olarak farkında değildir. Patolojik kumar oynamada bu durum çok yaygındır. Şu anda siber kumar çok yaygınlaştı, önemli bir dal oluştu. İnternet ortamı, dürtü denetim bozukluğunu tetikleyen elverişli ve ödüllendirici bir ortamdır. Kumar oynama eğilimi olan şahıslar çarçabuk patolojik kumara yönelebilirler. Cinsel kompulsiyonlar da benzeri formda yaşanır. Kişi cinsel dürtülerini denetim edemediği için birçok sorun yaşar ve bu durum isimli hadiselere dönüşebilir. Yeme bozukluklarından tıkanırcasına yeme bozukluğu da bir örnektir. Kişi daima yer ve akabinde kendini kusturur ya da yediklerini yakmak için günde beş saat spor yapar. Bu da dürtü denetim bozukluğu olarak karşılaştığımız vakalardandır.”

Dürtü denetim bozukluğu, tek başına bir rahatsızlık olarak nadiren görülüyor

Her hastalığın içinde dürtü denetim bozukluğu bulunabileceğini söyleyen Prof. Dr. Tarhan, “Eğer başat bulgu dürtü kontrol bozukluğu ise, kişi dürtü kontrol bozukluğu tanısı alır. Ancak genellikle diğer hastalıklarla bir bağlantısı muhakkak olur. Yani dürtü kontrol bozukluğu, tek başına bir rahatsızlık olarak nadiren görülür.” diye konuştu.

Eğer kişi durumunun farkındaysa yüzde 50 oranında tahlil olduğunu, zira beynin davranışları, dürtüleri ve istekleri denetim eden organ olduğunu belirten Prof. Dr. Tarhan, “Nasıl midemiz sindirim organımızsa, beynimiz de duygu, düşünce ve davranışın organıdır. Beyindeki altyapı bozuksa nasihatin hiçbir faydası olmaz. ‘Yapma, kafana takma, senin her şeyin var, niye böyle yapıyorsun?’ gibi nasihatlerin hiçbir etkisi olmaz. Çünkü beyindeki nörolojik ve nörobiyolojik altyapı bozulmuştur. Kimyasal ve elektriksel iletimde sorunlar vardır. Önce bu altyapıyı düzelttikten sonra yüzde 50 yol alabiliriz. Ardından terapiyle devam ederiz.” formunda konuştu.

Dikkat eksikliği olan bireyler dürtüseller…

Eğer dürtü denetim bozukluğu husus kullanımına bağlıysa, öncelikle husus kullanımını ortadan kaldırmadan bu bozukluğun düzeltilemeyeceğini tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “Gerektiği durumlarda bireyler, 3 ila 6 ay rehabilitasyon merkezlerinde kalır, tedavi görür ve desteklenir. Kişi istemese ve bir mühlet sonra hastaneden çıksa bile, birkaç hafta içinde tekrar unsur kullanmaya başlayabilir. Bu, dürtü denetim bozukluğunun bir yansımasıdır. Kişi pişman olduğunu, kendine ve diğerlerine ziyan vereceğinin farkında olmasına karşın engelleyemez. Sonradan pişman olsa da bu pişmanlığın bedelini ödemekten kaçınır. Ergenlik periyodu aslında dürtü denetim bozukluğunun doğal olarak var olduğu, en fırtınalı devirdir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun dört ana belirtisi vardır: Dikkat eksikliği, çok hareketlilik, dürtü denetim bozukluğu ve davranış bozuklukları. Dürtü denetim bozukluğu, bu dört ana belirtiden biridir. Dikkat eksikliği olan bireyler dürtüseldirler. Bu özellik de zati beyindeki dopamin metabolizmasının yetersizliğinden kaynaklanır.” dedi.

Dürtü denetim bozukluğu, ergenlik çağında fark edilebilir

“Ailelerin dürtü kontrol bozukluğu konusunda dikkat etmesi gereken en önemli şey, çocuk bir hata yaptığında, bir şeyi kırdığında veya döktüğünde pişmanlık duyup duymadığıdır.” diyen Prof. Dr. Tarhan, sözlerini şöyle tamamladı:

“Eğer pişmanlık duyuyorsa, bu durum çocuğun pişmanlığı görmesi açısından yüzde 50’lik bir kazanımdır. Ailenin ‘Bunun tekrar olmaması için ne yapmamız lazım?’ şeklinde yaklaşması, çocuğun dürtü kontrol bozukluğu konusunda hayatta bir şeyler öğrenmesini sağlar. Öğrendiği bu şeyler, çocuğun olgunlaşma sürecine girmesine yardımcı olur. Dürtü kontrol bozukluğu, ergenlik çağında fark edilebilir ve tedavi edilmemiş olan durumlarda sonradan ortaya çıkar.”

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı