Nöbetçi Eczaneler
Enflasyonla Uğraşta Tek Tahlil: Üretim Modelini Değiştirmek
Enflasyonla uğraş metotları ülkeden ülkeye farklılık göstermeli. Gelişmiş ülkelerin başarılı olduğu siyasetler, gelişmekte olan ülkelerde süreksiz tesir yaratıyor. Türkiye üzere ülkeler için tahlil, yapısal dönüşüm ve üretim modeli reformudur. Bu değişim uzun vadeli olup, tek haneli enflasyona erişmek 5 yıl kadar sürebilir.
Tek Tip Siyaset, Farklı Sonuçlar
Gelişmiş ülkelerde enflasyonun ana nedeni çoğunlukla talep fazlası. Bu ülkeler, sıkı para siyasetleri uygulayarak kısa müddette enflasyonu %6’dan %2-3 düzeylerine çekebiliyor. Lakin gelişmekte olan ülkelerde tıpkı sistemler kalıcı tahlil sağlamıyor ve bir mühlet sonra enflasyon döngüsü tekrar başlıyor.
Türkiye’de Yanlışlı Yaklaşımlar
Türkiye 2021’de enflasyonu düşük faizle baskılamaya çalıştı. Bu siyaset daha evvel de uygulanmış lakin kalıcı tahlil olmamıştı. Düşük faizle kredi ve üretim artışı hedeflendi; lakin enflasyon beklentileri yüksek kaldığı için kredi sadece muhakkak firmalara gitti, üretim artışı gerçekleşmedi.
Sonuç: İrrasyonel plan çalışmadı.
Temel Sorun: Üretim Yapısı
Türkiye’nin üretim modeli ithalata dayalı ve kur hassasiyeti yüksek. Üretim maliyetleri dövize bağlı olduğu için kurdaki her oynama, maliyetleri direkt artırıyor. Güç maliyetleri, ithalat oranı (özellikle ara mal ve hammadde) ve dışa bağımlılık, enflasyonun temel kaynakları ortasında.
Talep Değil, Arz Sorunu Var
Sıkı para siyasetleri talebi kısarak enflasyonu süreksiz olarak düşürse de, bu süreçte gelir dağılımı bozuluyor. Üretim yapısı değişmedikçe, enflasyon kısa müddetliğine geriliyor lakin sonra tekrar tırmanıyor.
Türkiye’nin temel sorunu arz yetersizliği ve dışa bağımlı üretim yapısı. Talebi kısmak, maliyet kaynaklı enflasyonla uğraşta etkisizdir.
Çözüm: Yapısal Islahatlar ve Yaratıcılık
Selektif kredi siyasetleri: İhracat, teknoloji ve yerli üretimi destekleyen dallara düşük faizli kredi sağlanmalı. Emel, kalitesiz ithal ikamesi değil; katma kıymeti yüksek üretimi teşvik etmek.
Bütçe disiplini ve vergi ıslahatı: Döviz bazlı borçlanmalardan uzak durulmalı, adil ve direkt vergilendirme sistemi kurulmalı. Aksi takdirde, tüketim vergileri düşük gelirli kısmı etkileyerek gelir adaletsizliğini artırır.
Hukukun üstünlüğü: Yargı bağımsızlığı ve öngörülebilirliği, ekonomik inancı artıran kritik faktörlerdir.
Uzun Vadeli Perspektif Şart
Mevcut üretim yapısını değiştirmenin sonuçları en erken beş yıl içinde görülür. Fakat diğer bir tahlil yolu yok. Ya döviz girdisine olan bağımlılık azaltılmalı, ya da yüksek teknoloji ve inovasyonla döviz kazandırıcı eserler geliştirilmeli.
Eğitimde yaratıcılık odaklı ıslahatlar bu dönüşümün temelini oluşturmalı. Zira sorun talep değil üretim, tahlil de üretimi dönüştürmek.