Sırbistan’da Protestoda Panik: Sonik Silah Tezleri

Birkaç saniye boyunca sadece yalnızca ve yalnızca panik hakimdi; kaos ve kaygı, Sırbistan’daki büyük bir hükümet karşıtı protestosunda kalabalığın içinde yayıldı.

Başlangıçta bir kafa karışıklığı olarak görülen olay, daha sonra protestoyu bastırmak için yasa dışı bir ses silahının kullanılıp kullanılmadığına dair sorulara yol açtı.

Cumartesi akşamı başkent Belgrad’daki büyük bir protestocu kalabalığının içindeydim; Kalabalık, Novi Sad’daki tren istasyonunun bir kısmının çökmesi sonucu hayatını kaybeden 15 kişi anısına 15 dakikalık bir hürmet duruşunda bulunuyordu.

Bu trajedi, ülke genelinde büyük bir huzursuzluk başlatmıştı.

Sonra, apansız, yüksek ve rahatsız edici bir gürültü sessizliği yıktı.

Hava bir anda değişti.

Kalabalık paniğe kapılarak kaldırıma yanlışsız koşmaya başladı.

Ben de onlarla sürüklendim. Beşerler her tarafa dağıldı.

İlk başta birçok kişi bunun bir acil durum aracından gelen bir ses olduğunu düşündü.

Bir otomobil çarpışmasına benzeyen bir ses duyulmuştu, lakin ortada ne bir siren vardı ne de bir kaza.

Sonra söylentiler başladı.

Sırp yetkililerin, barışçıl protestoculara karşı ağrı, baş dönmesi ve işitme hasarına neden olabilen bir sonik silah kullandığına dair tezler ortaya atıldı.

Sırp yetkilileri bu argümanları reddederek güvenlik güçlerinin askeri sınıf bir Uzun Menzilli Akustik Aygıt (LRAD) – yani “ses topu” – kullanmadığını açıkladı.

Belgrad’daki kamu savcılığı ofisi, İçişleri Bakanlığı’nı olayı soruşturmakla görevlendirdi.

‘Korkunç bir sesti’

Bu protestoya 275 bin ile 325 bin ortasında kişinin katıldığı iddia ediliyor. Hükümet ise iştiraki 107 bin olarak açıkladı.

Protestocuların toplandığı yerlerden biri, Belgrad’ın merkezindeki sarı renkli Öğrenci Kültür Merkezi’ydi. Yüksek sesin duyulduğu noktalardan biri de burasıydı.

Son dört aydan fazla bir müddettir, Sırbistan’daki protestocu öğrenciler üniversitelerini işgal ediyor ve protestolar örgütlüyor; Novi Sad tren istasyonunun çöküşünden sorumlu olanların adalete teslim edilmesini talep ediyor.

BBC Sırpça servisine konuşan görgü şahitleri sesi duyduklarını lakin sesin şiddetinin bulundukları yere nazaran değiştiğini söyledi.

Bazıları bunu Formula 1 yarışı gürültüsüne benzetirken, başkaları bir uçağın alçaktan uçuşuna ya da bir MR aygıtının sesine benzetti.

43 yaşındaki protestocu Ivan Vasic, “Sanki F1 yarışının başlangıç çizgisinde olmak gibiydi” dedi.

“Sonra hiçbir şey hissetmedim, ancak eşim gece geç saatlere kadar süren şiddetli bir baş ağrısından şikayet etti.”

Diğer kimi göstericiler baş dönmesi ve istikrar kaybı yaşadıklarını söyledi.

37 yaşındaki Lela Sredojevic, “Bu korkunç bir sesti. O kadar güçlüydü ki, sanki başımıza bir şey düşecekmiş gibi hissettik” dedi.

“Böyle bir şey daha önce hiç hissetmemiştim. Gerçekten çok korktum. Bir dakikadan kısa sürdü ama o an sonsuzluk gibi geldi.”

Ben de gece boyunca kulaklarımda çınlama hissettim.

Salford Üniversitesi’nden Akustik Mühendisliği Profesörü Trevor Cox, BBC’ye yaptığı açıklamada, bu kadar yüksek bir sesin toplumsal medyada dolaşan görüntülerde daha besbelli olması gerektiğini söyledi.

“Birisi kulak çınlaması ya da geçici işitme kaybı yaşadıysa – bir gece kulübünden çıkıp hafif sağır hissetmek gibi – bu, sesin işitme kaybına yol açabilecek kadar yüksek olduğunu gösterir” dedi.

“Bu oldukça ciddi çünkü kalıcı hasara neden olabilir.”

Ancak Prof. Cox, olayın bir “ses silahı” içermemiş olabileceğini de ekledi.

Prof. Cox, “Ses yeterince yüksek olmasa bile, bu tür bir ses kitlesel bir paniğe yol açabilir. Stres de kulak çınlamasını tetikleyebilir” dedi.

Akustik silahların mümkün tesirlerini inceleyen fizikçi Jürgen Altmann, BBC’ye yaptığı değerlendirmede sesin “muhtemelen LRAD ailesinden bir cihazın ürettiği güçlü bir akustik kaynaktan üretildiğini” belirtti ancak başka olasılıkların da değerlendirilebileceğini söyledi.

Altı Sırp STK’sı ortak bir açıklamada, “500 vatandaşın raporlarından ve tanıklıklarından, 15 Mart’taki protesto sırasında güçlü bir sonik patlama olduğu ve bu durumun orada bulunanlar arasında fiziksel ve psikolojik tepkilere yol açtığı açıktır” dedi.

Uzun menzilli akustik aygıt nedir?

Gündemdeki aygıt, Uzun Menzilli Akustik Aygıt (LRAD) olarak bilinen bir sistem.

Bu çeşit aygıtlar güçlü ses dalgaları yayarak ağrı, mide bulantısı ve sersemlik hissi yaratabiliyor.

Sırbistan’da polis tarafından kullanımı yasak.

BBC Rusça’nın savunma muhabiri Pavel Aksenov, ” Plastik mermiler ve göz yaşartıcı gaz gibi öldürmeyen silahlar yıllardır polis güçleri tarafından kullanılıyor, ancak ses sistemleri daha yeni bir gelişme. 2000’lerin başlarında ortaya çıktılar” dedi.

Aksenov şöyle devam etti:

“Bu cihazlar kalabalıkları ya da bireyleri hedef alabilir ve polis ile askeri birimler tarafından isyanları bastırmak, gösterileri dağıtmak, kontrol noktalarını korumak ya da gemileri korsan saldırılarına karşı korumak için birçok ülkede kullanıldı.

“Bu silahlar ölümcül olarak sınıflandırılmasa da insan sıhhatine önemli ziyan verebilir. Tesirlerini düzenlemek zordur, bu da potansiyel yaralanma risklerini artırır.”

LRAD aygıtları, 2009’da Pittsburgh’daki G20 doruğu sırasında ABD Ulusal Muhafızları tarafından ve 2014’te Ferguson’daki toplumsal olaylarda protestoları dağıtmak için kullanılmıştı.

Amerikan Sivil Özgürlükler Birliği (ACLU), sonik silahların insan üzerindeki tesirleri hakkında kapsamlı çalışmalar yapılmadığını belirtiyor. Lakin işitme kaybı, uzun periyodik kulak ağrısı ve kulak çınlaması üzere ferdi raporlar var.

ACLU ayrıyeten, bu silahların ayrım gözetmeden etkilediğini ve sırf protestocuları değil, yanındaki seyircileri ve polisi de etkilediğini vurguluyor.

Sırp ordusu ne diyor?

Sırp ordusu, ne bir sonik topa sahip olduklarını ne de bu türlü bir silahı kullandıklarını açıkladı.

Sırbistan devlet televizyonu RTS’ye konuşan Tuğgeneral Slavko Rakic, “Ses topu, insan ses sisteminin çok üzerinde bir ses sistemi kullanır. Ancak gördüğümüz şey böyle bir şeye benzemiyor” dedi.

Belgrad Güvenlik Politikaları Merkezi’ne nazaran, 2022’de Sırbistan İçişleri Bakanlığı, akustik cihazları kalabalık denetim araçları olarak yasallaştırmaya çalıştı.

Ancak kamuoyu baskısı üzerine taslak yasa geri çekildi.

Yeni bir taslak şu anda geliştirme evresinde, lakin kamuoyuyla paylaşılmadı.

Haziran sonuna kadar kabul edilmesi bekleniyor.

Bundan sonra ne olacak?

Öğrenci protestocular, yetkililerin taleplerini karşılamadığını söylüyor.

Bu talepler ortasında Novi Sad tren istasyonunun yine inşası hakkında evrakların açıklanması yer alıyor.

Bu hafta içinde büyük protestoların yine başlaması bekleniyor.

Pazartesi günü yaklaşık 500 öğrencinin katıldığı üzere daha küçük protestolar rutin hale geliyor.

Kaosa karşın, bu protestoların dineceği konusunda pek bir beklenti yok.

Novi Sad çöküşü sonrası öğrenci aktivizminden doğan bu hareket, artık hayatın her kesitinden insanları içeriyor.

Daniel Wittenberg bu habere katkıda bulundu.