Ümit Yenişehirli yazdı! CHP’nin eski ‘çözüm’ raporları: Kürtler yurt dışına

“Terörsüz Türkiye” uğraşlarının, bilhassa Doğu ve Güneydoğu bölgelerini yıllarca etkileyen aksilikleri ortadan büsbütün kaldıracağı umudu giderek artıyor. Türkiye sonları içerisinde zati kökü kazınan terörün, ülke sonları dışında da sonlandırılması herkesin dileği. Bu ortada gelişmelerin öbür yansımaları da oluyor.

Cumhuriyet Halk Partisi Genel Lideri Özgür Özel’in geçtiğimiz hafta üzerinde çalıştıklarını açıkladığı “paket” de bu yansımalardan. Özel, “Kürt sorununu inkâr etmeyen bir demokratikleşme paketi üzerinde çalışıyoruz.” açıklamasında bulundu. CHP’nin çalışmasından ortay nasıl bir paket çıkacak bilinmez fakat partinin geçmişteki kimi “Kürt Raporları” fevkalade tuhaf tekliflerle doluydu.

UMUMİ MÜFETTİŞLER BÖLGEDE

CHP Hükümeti, 1920’li yılların ortalarından itibaren Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde peş peşe meydana gelen asayiş olaylarıyla birlikte güvenlik temelli siyasetlere tartı vermişti. Lakin idare, asayişi sağladıktan sonra da bölgeye yönelik sert tavrını sürdürmüştü. Hükümet ayrıyeten, devrin sosyokültürel siyasetlerinde, farklılıkları dikkate almayan, etnik kültürel çeşitliliği inkâr eden “Türkçü” bir tavrı da benimsemişti.

Bu maksatla da doğu bölgelerinde yetkileri çok geniş Genel Müfettişlikler kurulmuş, ihdas edilen bu takımlardaki müfettişler, gerek güvenlik gerekse toplumsal siyasetler konusunda bölgenin neredeyse tek hâkimi olmuşlardı.

Hatta müfettişler, yargısal birçok yetkiyi bile üstlenmişlerdi. Tek parti hükümeti, bütün bu siyasetleri bir de kanunla pekiştirmek için İskân Kanunu çıkartma hazırlığına da girişmişti. Kanun hazırlanırken de 1934 yılında çıkartıldıktan sonra da Genel Müfettişlerden raporlar istenmişti. Müfettişler ortasında milletvekili, bürokrat, gazeteci ve muharrirler yer almıştı.

ONLAR “DAĞ TÜRKÜ”, “BOZULMUŞ TÜRK”

Umumi Müfettişlerin raporları, genel olarak toplumsal gerçekleri görmezden gelen, temelsiz ve toplumda karşılığı olmayan kültürel doktrinleri dayatan ve her halükârda sert güvenlikçi siyasetlere yaslanan bir içerikteydi.

Bu müfettişlerden birisi olan Türk Ocağı mensubu Hasan Reşit Tankut’un anlayışınca ülkede “Kürt” diye bir şey yoktu. Tankut’un raporunda anlatılanlara nazaran, bölgedeki beşerler “Dağ Türkü”ydü, “Yayla Türkü”ydü, “Bozulmuş Türk”tü. Raporda, “Bir kısmı Kürtlüğü nasıl ve ne zaman kabul ettiği belli olmayan Kürtler, bir kısmı da birçok vaziyetler itibariyle ve tarihi kayıtlara göre Türk iken Kürtlüğe asimile olmuş adamlarıdır.” denilmekteydi.

Tunceli ve Ovacık’ta da incelemeler yapan Hasan Reşit Tankut, Alevilik konusunda da ret ve inkâra saplanmıştı. Bölgedeki gençlerin kendilerini, “Horasan’dan gelen Türkler” olarak tanımladıklarını anlatan Tankut, buna rağmen onları samimi bulmadığını belirterek, bu kümelerin uydurma Türkçülük yaptığını argüman etmişti.

ÖTEKİLEŞTİRMEDE TEPE: KÜRTLERİ YURT DIŞINA ÇIKARTALIM

Umumi Müfettişlerden bir oburu, Cevat Dursunoğlu ise sorun gördüğü vatandaşlara ait çok radikal teklifleri raporuna geçirmişti. Dursunoğlu raporunda, Kürtleri yekten yabancı bir topluluk olarak nitelendirmişti. Kürtlük, en geniş tarifiyle Türklüğün yanında ya da onu oluşturan ögelerden biri değil, Türklüğün karşısındaki “yabancı bir unsur”du, münasebetiyle “Kürt bölgesi” dağıtılmalıydı.

Cevat Dursunoğlu’nun zihniyetine nazaran, ülke içindeki yer değiştirme pratiklerinin bir yararı olmayacağından; “çözüm”, bölgedeki Kürtleri toplu bir halde Irak ve Suriye’ye yönlendirerek ülke dışına çıkartmaktı.

Cevat Dursunoğlu, “yabancı unsurlar” için bir hudut da çizmekteydi. Ona nazaran bu bölge, Erzurum Palandöken dağlarından başlayıp, Kars Göle ile Urfa Birecik’te bitiyordu. Dursunoğlu, bir diğer değerlendirmesinde ise bu sonun Keban’dan başladığını sav etmişti.

Aynı devirde rapor hazırlayan bir öteki isim, CHP Genel Sekreteri, edebiyatçı Memduh Şevket Esendal da benzeri formda, “bu unsurlar”ın yurt dışına göç ettirilmesinin mantıklı olacağını tez etmişti. Ona nazaran, gidenlerin yeri “kolayca” doldurulabilecekti! Ayrıyeten, buralara tren yolları yapılmalı, rayların etrafına da Türkler yerleştirilmeliydi.

Üstelik bu hadsiz ve uçuk fikirler, yalnızca raporlarda da kalmamış, 1934 yılında çıkartılan İskân Kanunu’nda yer alan, “Türk tebaası olmayan ve Türk kültürüne bağlı bulunmayan göçebe aşiretler fertlerini, icaba göre vatandaşlıktan ıskata (çıkarmaya) ve Türkiye dışarısına göndermeye Dâhiliye Vekili selâhiyetlidir.” tabiriyle yasal mevzuata da girmişti.

“YERLİ HALKTAN MEMUR YAPMAYALIM”

Kaleme alınan raporların bir başkasında ise bölgede misyon yapacak memurların seçiminde “Halis Türk” tercihinde bulunulması isteniyordu. Buna nazaran, birtakım vilayet ve ilçelere “özel bir yönetim biçimi” getirilirken, memurlardan hiçbirisi yerli halktan olmayacaktı. Tercihan Karadeniz’den toplu göçler düzenlenerek kümeler vilayet ve ilçelere dağıtılacaktı. Valilik bir kolordu karargâhı üzere çalışacak; asayiş, maliye, iktisat, adliye, kültür, sıhhat şubeleri olacaktı. Suçlularla ilgili süreçlerde, idama kadar olan infazlar valinin buyruğuyla gerçekleştirilecekti.

Adliye prosedürü de “basit, hususi ve kesin” olacaktı. Mezralardaki tek tük konutların yakıp, yıkılması teklifleri içeren raporlar da kaleme alınmış ve bütün bu planların bilinmeyen tutulması gerektiği vurgulanmıştı.

KÜRTÇEYE CEZA, TÜRKÇEYE ÖDÜL

Umumi Müfettişlerden Abidin Özmen ise Kürtçe diye bir lisan olmadığını ileri sürerek, bölge insanlarından sürü sahibi olanların, çobanlarıyla konuşurken kullandıkları tuhaf lisanın Kürtçe olarak isimlendirildiği görüşünü savunmaktaydı.

Her şeye karşın, Kürtçenin bölgede yaygın olduğu gerçeği kabul edilen raporda, Kürtçe konuşan memurlara evvel yazılı ihtar verilmesi, devam edilmesi durumunda ise maaş kesintisi ve müteakiben memuriyetten çıkarma cezalarının uygulanması öneriliyordu. Raporla Türkçe konuşan memurlara ödül verilmesi teklifi de getirilmişti.

HALKEVLERİ İLE KÖY ENSTİTÜLERİ’NDEN MÜZİK, KONSER, SERGİ

Müfettiş raporlarında, devre damgasını vuran abartılı Batılılaşma eğilimleri de yer bulmuştu. Buna nazaran, Doğu ve Güney Doğu Anadolu’daki halka yönelik çalışmalarda; aktiflik programları Batı Müziği, tiyatro, fotoğraf, heykel kursları ile balo ve konserlerden oluşan Halkevleri’nden yararlanılması önerilmişti. İleriki yıllarda hazırlanan yeni raporlarda ise 1940 yılında açılmaya başlanan Köy Enstitüleri de Halkevleri’yle birlikte zikredilerek, “Türkleri ve Türkçe bilenleri ve Türküm diyenleri kullanmak, bu kurumlarca Türkçe şarkı ve Türküleri öğretmek, bu gruplara ırkî hüviyet ve benliklerini (Türklüğü) iade etmek muvafık görülmüştür.” denilmekteydi. Raporlarda bilhassa Halkevleri ve Köy Enstitüleri’nin, bölgede Türk kültürünün yaygınlaşmasına çok kıymetli katkılar sunacağı ileri sürülmüştü.