Nöbetçi Eczaneler
Wall Street payları seneye çok makûs bir başlangıç yaptı. Şubat’taki hezimetin akabinde, Pazartesi gecesi de 3 büyük endeks sert satış yedi, zira TSİ bu gece Trump’ın ek gümrük vergileri konusunda latife yapmadığı ortaya çıkacak. S&P500’te tarihi bir balon şişiyordu, Mart’ta bu sönerse hiç şaşırmayın.
Pazartesi seansında Dow 650 puan yahut %1,48 düşerek 43.191’de kapandı. Daha geniş S&P 500 %1,76 düştü ve Nasdaq Composite %2,64 düştü. S&P 500 yılın en büyük günlük düşüşünü kaydetti. Nasdaq, Trump’ın 20 Ocak’ta vazifeye gelmesinden bu yana yaklaşık %6,5 düştü.
“Yarın, tarifeler – Kanada’ya %25 ve Meksika’ya %25,” dedi Trump Beyaz Saray’da düzenlediği bir basın toplantısında. “Cezai vergiler yarın gece başlayacak. … Açıkçası yapmaları gereken şey, otomobil fabrikalarını ve üretim tesislerini Amerika Birleşik Devletleri’nde inşa etmek, bu durumda ek vergi olmayacak.”
Trump’ın bu yeni açıklaması, cezai vergilerin Avrupa Birliği, Japonya, Vietnam, Güney Kore ve Tayvan üzere dost ve müttefik, ancak ABD’yle ticaret fazlası üreten ülkelere de uygulanacağı manasını taşır.
S&P500’ün tek kaygısı Trump da değil, bir evvelki makalemde değerli takdirlerinize sunduğum üzere, 14 Mart’ta bütçe uyuşmazlığı yüzünden federal hükümetin kepenk indirmesi içten değil. Atlanta Fed nowcast’e nazaran, iktisat 1Ç’de daralma gösterebilir. Nedense iktisattaki zafiyet bir çok fon yönetici tarafından Fed’in şimdilik ötelediği faiz indirimlerini öne çekeceği umudunu uyandırdı. Hayır, Fed bunu yapmaz. Öncelikle, 1Ç2025’te ekonomik zafiyet Trump’ın yarattığı meçhullükten ötürü birtakım şirket ve hane halkı harcamalarının süreksiz ötelenmesinden kaynaklanabilir. Bu durumda erken faiz indirimi ekonomiyi çok ısıtır. İkincisi ve daha kıymetlisi, Trump’ın korumacılık duvarı tam inşa edilip, kurbanlarının misillemeleri katılaşmadan ABD’de enflasyon ve büyüme hakkında uzun vadeli projeksiyon yapılamaz. Bildiğimiz tek şey, karşılıklı gümrük vergilerinin ekonomik aktiviteyi daraltıp, enflsyonu yükselttiği. Üstelik, iktisattaki mümkün daralmanın Trump’ın vergi indirimleri ile telafi edilip, geriye Fed’in cebelleşeceği bir enflasyon tortusu bırakması da yüksek mümkünlük.
S&P500 ve NASDAQ olağan vakitlerde bu gelişmeleri sakince izleyip yerinde sayabilirdi. Lakin, değerlemeler öylesine yüksek ki, en ufak bir negatif sürpriz büyük şoklar yaratabilir.
Financial Times’ın yıldız köşe müellifi Gideon Rachman’ın “How big is the stock market’s America bubble?” başlıklı makalesi Wall Street’te şişen balonu global ve tarihî perspektife oturtuyor. Kulak verelim..
“ABD hisselerinin 2007-2008 Küresel Mali Krizden bu yana sürdürdüğü soluksuz ralli, dünyanın yatırım yapılabilir hisselerinin piyasa değerinin neredeyse üçte ikisini oluşturmasına neden oldu. Bu tür bir yoğunlaşma yatırımcıların portföyleri için çok fazla risk oluşturup oluşturmadığı konusunda endişelere yol açıyor”. Hatırlayalım, en risk sevdalısı hedge fonlar bile bir değil, bir çok mali enstrümana yatırım yaparak, risk/getiri profilini yükseltmeye eforlar.
“Wall Street, son on beş yıldır uluslararası rakiplerinin önünde koşarken, büyük ölçüde teknoloji sektöründeki ve özellikle yapay zeka ile bağlantılı şirketlerdeki toparlanma itici güç. Anılan şirketler artık Avrupa’daki tüm hisse senetlerinin toplam değeri kadar”. Oha yani.
“Ancak teknoloji hisselerindeki son geri çekilme, küresel yatırımcıların tahsislerinin giderek daha büyük bir payını yutan bir pazardaki yükselen değerlemeler etrafındaki artan gerginliği vurguladı.
“Eğer portföyünüz global endeksleri takip ediyorsa, tanımı gereği bunun üçte ikisi ABD’dir ve bunun çoğu özellikle Silikon Vadisi’ndedir,” diyor Londra İşletme Okulu’nda finans profesörü olan ve son 25 yılını uzun vadeli yatırım getirilerini izleyerek geçiren Paul Marsh”. Bir manada, siz fon yöneticisi olarak riski tüm dünyaya yaymaya çalışırken, aslında Yapay Zeka’nın 7 şirket vasıtasıyla dünyayı değiştireceğine değerli bir bahse giriyorsunuz.
“ABD borsasının piyasa değeri payı 2010’dan bu yana aralıksız şişerek yaklaşık %40’tan 2025’e kadar %64’ün üzerine çıktı. UBS Küresel Yatırım Getirileri Yıllığı’na göre, en son 1960’ların sonlarında Wall Street küresel yatırım yapılabilir pazarın %70’inden fazlasını oluşturuyordu”.
“Bu zirve noktası, Amerika’nın savaş sonrası devler arasında tek ayakta kalan ekonomisinden ve ayrıca göreceli bir rekabet eksikliğinden kaynaklandı: günümüzün “gelişmekte olan piyasalarının” birçok şimdi Borsa kurmamıştı bile”.
“Ancak 1973-74 petrol krizi Wall Street’i sert vurdu. Brunel Üniversitesi bankacılık ve finans profesörü E. Philip Davis’e nazaran Wall Street payları 1960’ların sonlarındaki tepelerine 20 yıldan fazla bir müddet geri dönemedi.
Bu uzun soluklu ayı pazarı kısa bir müddetliğine de olsa yeni bir global önderin ortaya çıkmasına şahit oldu: Japonya, geçen yüzyılda dünyanın en büyük borsası olarak ABD’yi geride bırakan tek ülke oldu. Bu değişim, daha sonra patlayan 1980’lerin sonlarındaki Japon varlık fiyat balonunun tepesinde ortaya çıktı”.
O spekülatif çılgınlığın çöküşü, yabancı ve yerli yatırımcıları Japonya’nın pay senedi piyasaları konusunda derin bir şüpheciliğe sürükledi. Eonomisi 30 yıl boyunca deflasyon hastalığıyla yatağa düştü. Nikkei 225 endeksi, geçen yıla kadar 1989 balon periyodu tepesinin ötesine geçemedi.
“Finans arada sırada raydan çıkar ve bu Japonya’da oldu. İnsanlar aşırı heveslenir, herkes kendini zengin hisseder, ama sonra her şey iskambil kağıtlarından kule gibi yıkılıp gider,” dedi NYU Stern İşletme Okulu’nda iktisat profesörü Richard Sylla.
“Bugünün piyasası ile bu tarihi çöküşler arasındaki benzerlikler bazı yatırımcıları tedirgin ediyor. S&P 500 endeksi, 2010’dan bu yana ortalama yıllık %14 getiri sağladı ve diğer tüm büyük ulusal endeskleri geride bıraktı. Bu performans, yapay zeka konusundaki heyecanın çip üreticisi Nvidia gibi ABD’de listelenen mega cap teknoloji hisselerini rekor seviyelere taşımasıyla hem 2023 hem de 2024’te %20’den fazla kazançla desteklendi”.
Sinirleri yıpratan yalnızca ABD pazarının devasa rolü değil, birebir vakitte az sayıda pay senedinde ağırlaşması. Varlık İdare Şirketi Apollo’nun baş ekonomisti Torsten Sløk’un “gülünç derecede aşırı değerli” hale geldiğini söylediği birçok Silikon Vadisi devlerinin F/K’ları yüksek kar beklentisiyle şiştikçe şişti.
Apple, Alphabet, Amazon, Meta, Microsoft, Nvidia ve Tesla üzere dev teknoloji paylarından oluşan Harika Yedili kümesi, S&P 500’ün 51,8 trilyon dolarlık piyasa bedelinin neredeyse üçte birini elinde tutarken, endeksin döngüsel fiyat-kazanç oranı 2000’lerin başından bu yana en yüksek düzeyine yaklaşıyor.
İyimser yatırımcılar, Büyük Teknoloji’nin güçlü yarar büyümesinin ve Yapay Zeka’nın üretkenliği teşvik etme potansiyelinin, yüksek değerlemelerini haklı çıkardığını savunuyor. Başka kampta ayı yorumcular, günümüz piyasasını milenyumun başında patlayan dotcom balonuyla karşılaştırıyorlar.
Ocak ayında Çin’in DeepSeek şirketinin ABD teknoloji kümelerinden çok daha az süreç gücü kullanarak elde ettiği yapay zeka performansıyla yatırımcı inancı sarsıldı. Şayet DeepSeek beş kuruş yatırımla Muhteşem Yedili’ye emsal bir randıman üretiyorsa, bu devlerin muazzam sermaye harcamalarına gereksinim olmaz. Yeni bir iş modeli gerekir, daha da değerlisi, bu şirketlerin piyasa bedeli büyük ölçüde rekabet yokluğundan yeni monopol gücünden kaynaklanıyor. O gücü kaybettiklerinde, yazgıları elektrikli oto firmalarına dönebilir.
“Yapay zeka şu anda geleceğin dalgası, ancak yüz yıl önce geleceğin dalgası demir yolu şirketleriydi. Sonra herkesin elektrik şirketleri satın aldığı bir dalga yaşadık,” dedi Stern’den Sylla. Daha bu türlü kaç mini-dalga yaşandı. Pandemi periyodunda aşı üreten şirketler modaydı. Zoom üzere erişim içi konferans hizmeti sağlayanların payları coştu, sonra gündemden düştü, zira beşerler yüzyüze görüşmekten vazgeçmiyordu.
Biz ekonomistler finansal krizleri evvelden kestiremiyoruz. Bunun çok kolay bir nedeni var. Şayet finansal kriz kehanetimiz fonlar tarafından kabul görürse, balon telafi edilemeyek ölçüde şişmeden satışlar başlar. Kapitalizmin “Görünmez Eli” vasıtasıyla piyasa daha gerçekçi bir fiyat istikrarı bulur.
Yapay Zeka insalığın mukadderatını değiştirecek, eyvallah. Lakin, bilgisayarların iş dünyasına girmesi akabinde IBM’in durumuna bakın. Herkesin elinde tutması gereken bir paydı. Zira, önderliği tartışılmazdı. Bugün sıradan bir firma işte, zira ne yapıyorsa öbürleri daha ucuza ve daha kaliteli imal ediyor. Yapay Zeka’nın devrimsel gücüne inananların da artık Süper Yedili’yi satıp, daha küçük, lakin yeni rekabet ortamından yararlanacak payları araması lazım. Önümüzdeki günlerde, Russell2000’in S&P500 ve NASDAQ’ın çok önüne geçtiği bir periyot yaşayabiliriz.